Å danse om biblioteket
Deichman Bjørvika er okkupert! I fire veker har koreografar, dansarar, kostymedesignarar frå KHiO i samarbeid med komponistar frå NMH inntatt plassen mellom reolar, midt i foajeen, i trapper, på stolar, bord og kunstverk. Her har dei prøvd ut rørsler og utvikla stadsspesifikke verk.
– Biblioteket lever sitt eige liv, seier Sulekha Ali Omar. Ho hastar opp i mellomnivået i tredje etasje av biblioteket, kor ein mann har sett seg ved pianoet.
– Du kan ikkje spele no, vi skal ha framføring her, seier ho til ein mann.
– Eg føler meg så slem, når eg må seie sånt.
Sjølv om Omar framstiller prosjektet som noko som er tatt med hit enn direkte har vakse ut av biblioteket, så glir koreografien inn i omgivnaden på Deichman.
– Stykket handlar om ein karakter som heiter Jørgen, som er veldig glad i teikneseriar og filmverda. Han har med seg eit soundtrack, som heiter Elias, i hovudet sitt. Soundtracket gir han energi til å gjere dei tinga han har lyst til. For biblioteket har ein slags uskriven regel om korleis ein skal oppføre seg. Han går inn normalt, så kjem absurditeten fram i alt han prøvar å vere normal i. Kva tenkjer du? spør Omar, vendt mot Elias Schomers.
– Jo, jo, eg er berre sjukt stressa for lyden som ikkje fungerer, svarar han. Fredag var siste dag for utviklingsarbeid, ei slags generalprøve. Og som alle generalprøvar er det heseblesande. Bluetoothforbindinga fungerer ikkje som ho skal. Koreografen vil nemlig helst at framføringa skal sjåast frå fugleperspektiv. Schomers går rundt og speler på keyboard, mens Jørgen Fenstad Kottum, bachelorstudent i samtidsdans framfører koreografien.
Lydopptak utanfrå startar, og frå fjerde etasje kan vi så vidt skimte Jørgen gå over eit lyskryss i trafikken, før automatiske persienner som skal gi solskydd hindrar vidare usikt. Spente ventar vi på at Jørgen skal kome opp rulletrappa her inne. Han når etasjen under oss, og fell til golvet, men i staden for å bli liggande eller reise seg opp att, så snurrar han rundt og rundt.
Det er noko magisk over situasjonen. Dansaren snurrar rundt på golvet. Folk oppdagar situasjonen, og ein augneblink undrar dei seg over kva som skjer. Så forsøker dei å framstå så upåverka som mogleg, og gå umerksamt vidare. Kottum si framføring vekslar vidare mellom vanleg hylletitting etter teikneseriar og villare krumspring.
– Karakteren kjem inn i bygget og opplever biblioteket på sin måte. Nokon ser han kanskje. Litt som ein kan sjå karakterar i verda, sånne som stikk seg fram. Sånne karakterar som ein kan lure på kva held på meg, og så forsvinn dei berre, flirer Omar
– Jørgen har ikkje den sperra på kva han har lov til å gjere og ikkje gjere i bygget her, forklarar Omar. Det er eigentleg eit treffande bilete på tilnærminga koreografane sjølv har til Deichman.
Koreograf Sulekha Ali Omar ser ned på utøvar Jørgen Fenstad Kottum i etasjen under.
Kva gjer ein på biblioteket
– Eg har utvikla eit partitur for framføringa, til dansaren og designarane. Starten på partituret er ein instruks om å observere folk. Første gong dei gjorde det kom den eine designaren tilbake til meg og sa: Dei fleste les ikkje bøker på biblioteket, fortel Sang Hoon Lee. Kommentaren blei tittelen på koreografien hans.
– Biblioteket er utvida, ikkje berre ein stad for boklesing. Det er ein stad som inviterer folk til ulike aktivitetar.
Ein av dei aktivitetane har dei siste vekene vore dans. Sidan 13. mars har MA2-studentar i koreografi, saman med dansarar og designarar på bachelornivå, samt komponist-utøvarar frå Noregs musikkhøgskole, inntatt Deichman Bjørvika. Der har dei jobba fram verk, med daglege arbeidsprosessar. Frå måndag 4. april til og med onsdag 6. er det framføring av resultatet, frå midt på dagen til seint om kvelden.
Det blir likevel ikkje lett å få med seg Lees prosjekt. Framføringsstad og tidspunkt blir ikkje annonsert. Verket oppstår og forsvinn på tilfeldige tidspunkt i løpet av dagen.
– Eg likar å observere folk. Folk gjer så mykje rart i det kvardagslege. Det kvardaglege er noko vi ikkje vanlegvis framhevar, det berre er der. Eg prøver å framheve ting ein ikkje vanlegvis vil vedkjenne seg. Daglege feiltrinn. Eg jobbar ikkje med humor, men eg likar å fange augneblink som kan opplevast som humoristiske, seier Lee.
– Kva er skilnaden mellom å vise koreografi på ei scene og på biblioteket?
– Det er så fint å kunne samle gestar frå folk direkte. Ein kan sjå på folk, og enten kopiere eller føregripe det folk kjem til å gjere nokre sekundar seinare.
Sang Hon Lee sin koreografi er prega av tilfeldigheiter, med instruksar om å observere og etterlikne rørslene til folk på biblioteket.
Stadsspesifikke utfordringar
Kvar startar koreografar utviklinga av stadsspesifikke prosjekt? Eit munnhell er at det å skrive om musikk er som å danse til arkitektur. Når masterstudentane i koreografi på KHiO har utforska Deichman Bjørvika er det arkitektoniske noko av det første ein legg merke til,
– Vi har utvikla koreografien på Deichman, vi har ikkje laga noko som så er blitt flytta ned, Først ser ein gjerne bygget og rommet, og tenkjer på det som ei slags scene. I løpet av tida blir ein meir klar over andre sider. Folk brukar huset, og har kvardag og rutiner der. Etter kvart som ein er der blir ein meir kjent med Deichman ikkje berre som arkitektur, men som stad, forklarar Janne-Camilla Lyster. Ho er førsteamanuensis med ansvar for MA koreografi. Programansvarleg på koreografi, Per Roar Thorsnes, rigga prosjektet, så har Lyster tatt over.
Utprøvinga av stadspesifikke prosjekt er ein vesentleg del av masterstudiet i koreografi. Når framføringa blir flytta ut av dei sedvanlege scenene kjem nemleg særeigne kunstnarlege utfordringar:
– Det er utfordrande å skape noko i alle sitt påsyn. Det er heile tida folk og trafikk, og bøker som skal settast på plass. Å halde fokus og prosess, og også treffe folk og formidle kva vi gjer mens vi gjer det. Det er veldig annleis enn den beskytta prosessen vi er van med i studio og på scene. Publikum har ganske høg terskel for kva ein aksepterer i eit scenerom. I eit offentlege rom har ein vanlegvis eit litt anna type liv. Folk reagerer ulikt på det, nokon blir nysgjerrig, mens andre kan bli irriterte, og seie at dei ikkje har bedt om slikt. Den sida der, seier Lyster.
Heksekunst og hysteri
Gnikking frå skoa til dansarane Alicia Kerrolf og Christine Nypan mot teppegolvet får gjenklang frå saksofonspelet til Maria Dybbroe, som er student ved NMH. Dei pustar, plystrar, syng, spring, og ålar seg nedover den sakte roterande/scena tribuna "Kaka", laga av kunstnar Tori Wrånes. Det er derimot ikkje berre dansarane som deltar. Ein entusiastisk liten tass kjenner seg så inspirert at han blir med å springe. Han byksar rundt på "Kaka" saman med dei.
Sceneunderlaget kan kanskje minne litt om eit bål, slik hekser blei brent på, og kostyma designa av studentane Alan Andersen og Annie Josefin Forsberg blafrar som eld. Trioen av utøvarar har lest om hekseprosessane og jobba fram prosjektet i fellesskap. Koreografen, Christine Nypan, fortel:
– Eg tok utgangspunkt i ei bok om heksekunst, kor det sto ein del om korleis heksene dansa, det var mykje i sirklar. Vi har òg jobba med meditasjonar og påkallingar, frå ei som kallar seg heks i notid. Vi har snakka om brenning, og undertrykking av kvinner gjennom historia og no.
Koreografane i prosjektet har tatt utgongspunkt i materiale som finst på Deichman, frå folka der til bøker, dikt, filmar og musikkstykke. Så har dei forflytta materialet mellom kunstnarlege medier, og adaptert det til dans. Dei fem ulike verka kan sjåast på som noveller, som til sammen utgjer ei slags novellesamling i forestillingsform. Forestillinga har difor tittelen Short Stories.
Resultatet av utforskinga om hekser er eit medrivande ritual, med ein titel som speler på ideen om hysteriske kvinner, "She's a Maniac". Dybbroe utdyper:
– Sentralt er vreden, og det å kjenne krafta som heksene stod for. Dei hadde kunnskap om naturmedisin og fødsler. Problemet med hekser var at ein ikkje ønskte at kvinner skulle ha kontroll over eigen fertilitet, seier Dybbroe.
Førsteamanuensis Yaniv Cohen gir siste instruksjonar til dansarane Louise Horgen Rekkedal og Maren Grønstad under generalprøve til "This means something but it won't last".
Bråk på biblioteket
Når prosjekta blir utforma med publikum til stades fargar reaksjonane framføringa. Reaksjonane har stort spenn. Nokre er nysgjerrige, og stimlar saman for å sjå, andre meir avventande, og må få forklart kva som skjer. Nokre er direkte avvisande til den brysame kakofonien som har prega Deichman. Det omvandrande keyboard, impro-prega saksofonspel og i første etasje dundrar og gnurer elektroniske glitcher produsert av Tobias Grønbord til Yaniv Cohens "This means something but it won't last" . Sjølv om prosjekta har ulike plassar i bygget, og ulike etasjar så har den opne romløysinga på Deichman gjort at lydane snakkar saman.
Når dei tre utøvarane i "She's a Maniac" gjer sine vekselvis meditative og eksplosive rørsler skjer det like ved ei rad av folk som sit med datamaskinene. Nokre snur seg mot framføring, mens andre gjer sitt beste for å gi inntrykk av at dei ikkje lar seg merke av at to dansarar herjar rundt rett bak dei.
– Mange har ei forventing om at biblioteket skal vere ein privat stad, seier Nypan.
– Samtidig blir ein jo del av eit kollektiv, det er en sjov blanding, seier danske Dybbroe.
– Det har vore ei øving i å stå i det, og ta plass. Med alle dei reaksjonane som kjem, av både positive, negative og passiv-aggressive. Det er tydeleg plagsamt for nokon, men dei flyttar seg ikkje, og dei spør heller ikkje. Det blir noko uavklart.
– Det er noko typisk norsk over det.
– Hadde dei sagt noko kunne vi forklart kva som skjedde, så kunne dei enten velje å flytte seg eller akseptere det som skjer.
Reaksjonane kan òg inkludere velvillige og nysgjerrige born. Dei kan gje frå seg bølgje av latter når dei frydar seg over Ida Cathrine Utviks koreografi "Det var en gang en skog". Eller når ein liten tass kjem bort til trioen bak "She's a Maniac":
– Kva var det du lurte på då? spør mora. Men han blir for blyg, og ho må svare for han: – Han vil vite om de kjem til å danse meir.
– Vi skal gjere det ein gong til snart, svarar Nypan. – Han er heilt med, kopierer og spring rundt og gjer sånn som vi har gjort.
– Han kjem definitivt til å bli dansar, seier Dybbroe.
Opprydding og nedroing
Måndag skal altså prosjektet over i ein anna modus, dei involverte skal svitsje frå utprøving til framføring. Kva skjer då, kan ein spørre ein prosjektkoordinator, og få ei undring tilbake:
– Det gjenstår å sjå. Eg er spent på det sjølv, seier Lyster, før ho fortset:
– Det blir ei slags opprydding rundt verket. Det kjem ikkje til å bli like tydeleg at ein driv og prøvar ut ting. Koreografen vil kanskje ikkje vere like deltakande, og det same med kostymedesignarane. Så det vil forsvinne ein del folk rundt. No har alle felles prøvetid, så det skjer mykje likt. Det er elektronika i første etasje, saksofon i tredje, og Deichman har jo ope romløysing, så lydane snakkar saman sjølv om det ikkje var meininga. Det blir nok rolegare i premiereveka.
Sjå forestillingane i Short Stories ved Deichman i Bjørvika frå 4.-6. april, frå midt på dag til seint på kveld. Det spesifikke programmet med tidspunkt for ulike framføringar og meir informasjon om dei ulike koreografiane kan du sjå her.
